Reeds James Watt heeft een toestelletje bedacht en vervaardigd, met behulp waarvan hij een diagram verkreeg van het drukverloop in een stoomcilinder.
Een dergelijke instrument noemt men een indicateur.

De indicateur van Watt was nog primitief van uitvoering, maar later heeft men talrijke verbeteringen aangebracht, waardoor het toestel een inrichting heeft verkregen, waarvan het principe in plaatje rechts hieronder is voorgesteld.
Het instrument bestaat uit een cilindertje A, waarin het pasgeslepen zuigertje B gemakkelijk en zonder lekken op en neer kan bewegen.
Aan het zuigerstangetje zit scharnierend een ander stangenstelsel C, verbonden, dat aan zijn uiteinde een schrijfstift D draagt.
De ruimte onder het zuigertje staat door een driewegkraan E en een pijp F in verbinding met de ruimte onder of boven de zuiger van een stoomcilinder, waarvan men een diagram wenst te doen optekenen.
Tussen het zuigertje en het cilinderdekseltje is een stalen spiraalveer G geplaatst.
Opent men kraan E, dan staat onder het zuigertje voortdurend dezelfde druk als in de grote cilinder.

Wordt hierin de stoomspanning hoger, dan zal het zuigertje B zich omhoog bewegen en veer G wordt ingedrukt.
Daalt daarna de stoomdruk in de cilinder weer, dan kan de veer zich ontspannen en het zuigertje zakt.

opmerking: bij Olie en gasmotoren werd ook een Indicateur gebruikt voor het optiemaal afstellen van de motor

Wordt hierin de stoomspanning hoger, dan zal het zuigertje B zich omhoog bewegen en veer G wordt ingedrukt.
Daalt daarna de stoomdruk in de cilinder weer, dan kan de veer zich ontspannen en het zuigertje zakt.
De schrijfstift D maak alle bewegingen van het zuigertje in verticale richting rechtstreeks mede en dus zal D alle drukveranderingen in de grote cilinder nauwkeurig volgen.
Aan het kruishoofd van de machine is een stangetje H scharnierend bevestigd, dat met zijn ondereinde aan een lange hefboom J is verbonden, die kan bewegen om een vast draaipunt k op een van de cilinderkolommen.
Gaat dus de stoomzuiger op en neer, dan wordt deze beweging verkleind overgebracht op het rechter uiteinde van hefboom J.
Op de indicateur bevindt zich verder nog een cilindrische trommel L.
Deze kan draaien om een verticale as tegen de werking in van een inwendige vlakke spiraalveer, die hem steeds in zijn nulstand tegen een stuitnok tracht terug te trekken.
De trommel heeft aan zijn onderzijde een snaarschijf, waar omheen een koord M is geslagen, dat verder over een schijfje N naar beneden gaat en daar met een haakje aan het rechter uiteinde van hefboom J wordt vastgemaakt.

Beweegt dus de stoomzuiger van de machine op en neer, dan volbrengt de indicateur-trommel geheel overeenkomt met die van de zuiger.
Men spant nu op de trommel L een blad in loodsuiker (loodacetaat is giftig) gedrenkt papier, waarop met een koperen pen kan worden geschreven.
Het stangenstelsel C van de indicateur kan in zijn geheel met een knopje P in horizontale zin om het boveneinde van het cilindertje worden gedraaid, zodat men de schijf stift D al of niet op het buitenoppervlak van trommel L door het kruishoofd van de machine bewegen, dan zal men door licht aandrukken van de schrijfstift op het papier een horizontale lijn verkrijgen.
De afstanden op deze lijn komen in zekere verhouding precies overeen met de afstanden, die de stoomzuiger in de grote cilinder uit zijn uiterste stand heeft afgelegd. De schijfstift geeft bijgevolg op het indicateur papier in verticale richting de drukveranderingen in de stoomcilinder aan en in horizontale richting de verplaatsingen van de stoomzuiger.

 

Plaat hiernaast: De stoommachine heeft aan boven en onderzijde een opening, die naar de desbetreffende cilinderruimte boven en onder de zuiger voert.

Aan de buitenkant zijn deze openingen afgesloten door kranen G en H, die onderling weer zijn verbonden door een pijp, indicateurpijp genaamd, waarin zich een drieweg kraan K bevindt.

Boven op K is de reeds genoemde driewegkraan L van de indicateur aangebracht, waarmede het toestel kan worden afgesloten en met behulp waarvan de ruimte onder het zuigertje in gemeenschap kan worden gebracht met de buitenlucht.

Door middel van kraan K kan men of topzijde of bodemzijde van de cilinder met de indicateur verbinden.

De kranen G en H blijven tijdens het gewone bedrijf gesloten en worden alleen geopend als diagrammen moeten worden genomen.

In vele gevallen ontbreken ook G en H en dan zijn top en bodemzijde van de cilinder alleen van elkaar afgesloten door middel van kraan K.

De stang A en de hefboom B, tezamen de indicateur beweging genaamd, blijven meestal steeds aangekoppeld en bewegen dus voordurend met de machine op en neer, ook wanneer geen diagrammen worden genomen.
 

Met dank aan Peter Kroos, hij stelde deze Lehmann Indicateur aan ons beschikbaar

Dobbie McInnes Indicateur

deze foto groot